مقدمه
هلند یکی از کشورهای پیشرو(از منظر تحولات حقوقی و اجتماعی) در دنیا است که در آن اتانازی (۱)بطور آشکارا صورت میپذیرد. این عمل به موجب قوانین موضوعه مصوب تجویز نشده ، ولی قانون ، دفاع معتبری را از پزشکانی که دستورالعمل‌های رسمی را رعایت نموده باشند، می‌پذیرد. مطابق با آن چنانچه بیمار به وضوح تقاضای مرگ داشته و در مورد او طبابت صحیح اعمال شده باشد پزشک اجازه می‌یابد که به زندگی بیمار خود خاتمه دهند. مبنای پذیرش این دفاع بر ارادی بودن تقاضای شروع به انجام اتانازی و تسکین‌ناپذیر بودن رنج و تالمات بیمار می باشد. درعین حال نیازی به این نیست که فرد دچار بیماری لاعلاجی باشد یا رنج او صرفاً جسمی باشد.
اصطلاح شناسی
کلمه‌ی «ارادی یا اختیاری(۲) » در اتانازی داوطلبانه (۳) بر قصد صریح فردی که می‌خواهد بمیرد، تاکید دارد، و موجب تمایز آن با قتل از روی ترحم (۴) یا سایر انواع قتل می‌شود. اتانازی داوطلبانه توسط یک بیمار مطلع و باصلاحیت و یا بر اساس تقاضای خودمختار و آگاهانه او انجام می‌شود.
اما در هلند از این عبارت استفاده نمی‌شود؛ کلمه‌ی «اتانازی» به خودی خود به معنای اتانازی داوطلبانه است، زیرا اگر داوطلبانه نباشد، در هلند به عنوان اتانازی تلقی نمی‌شود.اتانازی تحت سرفصل کلی «تصمیمات پزشکی برای خاتمه دادن حیات (۵)» طبقه‌بندی می‌شود. این عمل توسط کمیسیون دولت هلند در باب اتانازی به صورت زیر تعریف شده است (۱۹۸۵): «خاتمه دادن عمدی زندگی یک فرد، به تقاضای آن فرد، توسط یک فرد دیگر. و یا در اعمال پزشکی، خاتمه دادن عمدی و فعالانه‌ی زندگی یک بیمار، به تقاضای بیمار، توسط یک پزشک.»
شرایط لازم برای اتانازی داوطلبانه در هلند و دکترین طرفدار این عمل پزشکان، در صورتی که جمیع شرایط لازم منتشر شده توسط انجمن سلطنتی پزشکی هلند در سال ۱۹۸۴ را (که به تایید آراء محاکم نیز رسیده است) رعایت کرده باشند، مورد پیگرد قضایی واقع نخواهند شد. این شرایط عبارت‌اند از:

بیمار به صورت ارادی و اختیاری و داوطلبانه تقاضا نموده باشد
تقاضا مورد مداقه‌ی کافی قرار گرفته باشد
تمایل به مرگ ، استمرار در زمان داشته باشد
بیمار از درد و رنج غیرقابل قبولی رنج ببرد
پزشک با یک همکار مشورت کرده باشد و او نیز بر انجام این عمل ، صحه گذاشته باشد.
پنج شرط لازم برای کاندیدا شدن یک فرد جهت انجام اتانازی از نظر طرفداران اتانازی داوطلبانه

طرفداران اتانازی داوطلبانه مدعی‌اند که اگر فردی:

(a)به یک بیماری لاعلاج مبتلا باشد؛
(b)در طی مدتی که امید به حیات او می‌رود، احتمال کشف یک درمان موثر برای آن بیماری وجود نداشته باشد؛
(c)در نتیجه‌ی تاثیر مستقیم بیماری، دچار درد غیرقابل تحمل باشد، و یا اینکه زندگی‌اش به نحو غیرقابل قبلی دچار عسرت شدید شده باشد(یعنی درمان بیماری‌اش به گونه‌ای باشد که او به نحو غیرقابل قبولی وابسته به دیگران یا دستگاه های فنی حفظ حیات باشد)؛
(d)تمایل پایدار، ارادی، و صلاحیت‌دار برای مرگ دارد (و یا قبل از آنکه صلاحیت این کار را از دست بدهد، ضمن دارا بودن شرایط (c) (a)، تمایل خود را به مرگ بیان کرده است)؛ و
(e)بدون کمک دیگران قادر به ارتکاب خودکشی نباشد،
آنگاه باید تمهیدات حقوقی و طبی وجود داشته باشد که او مجاز به انتخاب گزینه مرگ باشد و یا با کمک دیگران به زندگی خود خاتمه دهد.

(گزیده‌ای از قانون کیفری هلند)

به موجب ماده‌ی ۲۹۳ قانون کیفری هلند، اینکه فردی به «تقاضای صریح و جدی» یک فرد دیگر باعث مرگ او شود، یک جرم است که با ۱۲ سال حبس یا جریمه مجازات می‌شود. بنا بر این، این جرم، برای اتانازی فعالانه‌ی ارادی مصداق دارد.به موجب ماده‌ی ۲۹۴ این قانون، هیچکس حق ندارد عامداً باعث ارتکاب خودکشی توسط فرد دیگری شود، یا به او کمک کند، و یا وسایل آن را فراهم کند، و در صورت انجام این کار، به سه سال حبس یا جریمه‌ی نقدی محکوم می‌شود. لذا این جرم برای خودکشی به کمک پزشک مصداق دارد.موارد ۲۹۳ و ۲۹۴ در اواخر قرن نوزدهم به تصویب رسیده‌اند، که هدف از این تصمیم راهبردی آن بوده است که اتانازی از قتل عمد و کمک به خودکشی متمایز شود، و کیفر کمتری در مقایسه با قتل عمد برای آن در نظر گرفته شود.ماده‌ی ۴۰ قانون مجازات مبنایی را برای «دفاع مبتنی بر ضرورت/اضطرار(۶) » (noodtoestand، در زبان آلمانی (۷)) بدست میدهد که بموجب آن در مواردی که معیارهای تعیین شده توسط دادگاه قبل از انجام اتانازی داوطلبانه فعالانه یا کمک به خودکشی توسط پزشک محقق شده باشد، از اِعمال مواد ۲۹۳ یا ۲۹۴ جلوگیری می‌کند.

نکته قابل تامل این است که نقض معیارهای فوق در عمل غالباً به صدور احکام سبکی برای پزشکان متخلف منجر شده است. از سال ۱۹۹۱، بین انجمن پزشکان سلطنتی هلند و وزارت دادگستری هلند توافقی صورت گرفته است که اگر پزشک در رابطه با اتانازی فعال داوطلبانه و یا کمک به خودکشی توسط پزشک برخی دستورالعمل‌ها و رهنمودها را رعایت کند، از پیگرد قضایی در امان است.در حال حاضر، نه «اتانازی داوطلبانه» و نه «کمک به خودکشی توسط پزشک» در هلند «قانونی» نشده و یا «جرم‌زدایی» نشده است. بلکه همچنان بعنوان یک جرم به شمار می‌روند و مستلزم دفاع مبتنی بر ضرورت/اضطرار هستند. لیکن نحوه‌ی تعبیر و اعمال دفاع مبتنی بر ضرورت/اضطرار به گونه‌ای بوده است که منجر به رواج اتانازی در هلند شده است (۸).

گفته شده پزشکانی که مفاد دستورالعمل مصوب ۱۹۸۴ را رعایت نکنند به مجازات تا ۱۲ سال زندان محکوم خواهند شد. در مشروح مذاکرات پارلمان هلند هدف از این دستورالعمل ، حمایت از بیمار اعلام شده ، لیکن شواهد امر نشان می دهد که این مصوبه در حقیقت از پزشکان حمایت می کند (۹) . تحقیقی که توسط دولت هلند انجام گرفته است نشان می دهد که در سال ۱۹۹۵ تنها ۳۶۰۰ نفر بر اثر قتل ترحم آمیز جان خود را از دست داده اند، اما این تنها شامل مواردی بود که بیماران خود درخواست مرگ کرده بودند. این تحقیق ۹۰۰ مورد قتل ترحم آمیز که در آن بدون درخواست بیمار به حیات آن خاتمه داده شده است و حدوداً ۱۹۰۰ مورد مرگی که در آن پزشکان، مقدار مصرفی داروهای مسکن را با هدف مشخص تسریع در مرگ بیمار افزایش داده بودند در بر نمی گیرد. یکی از جرمشناسان هلندی در این خصوص اعلام داشته: «از آن جایی که قتل ترحم آمیز از نظر سیاسی بلامانع است، دادستانها در اغلب موارد ازاعمال مجازات در مورد آن خودداری می کنند. از سال ۱۹۸۱ تنها ۲۰ پزشک به دادگاه فراخوانده شده اند؛ نه تن از آنها محکوم شدند، شش تن دیگر به محکومیتهای تعلیقی و سه تن دیگر تبرئه شدند .»

در پایان باید به این نکته اشاره نمود بیشتر استدلال‌های له یا علیه اتانازی برگرفته از نظریه‌های اخلاقی ـ فلسفی (فارغ از آموزه های مذهبی) است اما هیچ‌کدام تا کنون نتوانسته اند نشان دهند کدام سازوکار برای گرفتن تصمیم در قبول یا رد اتانازی بهترین است.

ترجمه و ویرایش بهروز جوانمرد وکیل دادگستری

پی نوشتها:

۱ . اصل مقاله در ۲ نشانی ذیل موجود می باشد
http://www.euthanasia.cc/dutch.html#penal
http://plato.stanford.edu/entries/euthanasia-voluntary/#AMo
۲- Voluntary
۳ – Voluntary Euthanasia
۴ – Mercy Killing
۵ – Medical Decisions to End Life) MDEL)
۶– Defence of Necessity
۷ -Emergency
۸. علی رغم آنکه اتانازی به موجب مقررات فقه جزای اسلام حرام بوده و قتل عمد محسوب می‌شود و رضایت بزه دیده (بیمار) نیز عاملی برای مباح شدن این عمل نیست اما به نظر می رسد با توجه به قاعده دفع افسد به فاسد که در حقوق کیفری و جرم شناسی، به ویژه جرم شناسی پیشگیرانه کاربردهای قابل توجهی دارد و علی رغم آنکه این قاعده به لحاظ حقوقی با قواعدی همچون ضرورت، اضطرار، امر آمر قانونی و… تا حدودی در برخی مصادیق همپوشی دارد و مقنن ایران نیز آن را به طور مستقل تا کنون به رسمیت نشناخته ، بتوان در خصوص بیماران صعب العلاجی که به درخواست خود یا در صورت رفتن به حالت اغماء به درخواست بستگان درجه اول آنها بتوان از رهیافت اتانازی با شرایط مقرر در جامعه بین الملل و تحت نظارت دولت بهره جست.

۹. عباسی ، محمود ؛قتل ترحم آمیز؛چالشی نو فراروی اخلاق و حقوق پزشکی ،ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت،شماره ۶،۱۳۸۷
برگرفته از سایت کانون وکلا